Lukta av krydderte og بسكويت الزنجبيل om vinteren

English version.

Det byrja å gnage i magen med det same den søte lukta trefte nasen. Kryddera lokka fram minner om storslåtte fredagsmiddagar av lam og grønsaker etterfølgd av klecha. Uansett kor små eller store vi var, forventa mor at alle skulle ete to, helst tre, porsjonar middag. Men det var lenge sidan, barak ruhaha, signe sjela hennar. 

Vi sette inn to nye steikebrett. Hjarta og stjernene blåste seg fort opp der i varmlufta. Skulekjøkenet osa av peparkaker og andre krydder. Rektor hadde gått med på å la oss gjennomføre dagens norsktime på kjøkenet sjølv om vi fekk besøk utanfrå.
          – Lagar de kanel-te? sa eg til Amaal og Farah, to venninner frå Syria, midt i livet. 
          Dei to hadde tapt alt på vegen hit, men seinare funne kvarandre. 
          – Har de mista munn og mæle? sa eg til dei på arabisk. 
          Eg opna skapet der dei finaste koppane stod, la til kva munn og mæle var på norsk og sorani. 
          – Kor mange koppar treng vi? sa eg. 
          Dei talde oss, først på norsk, så på arabisk, før dei konkluderte på norsk.  
          – Tolv, sa Farah. 
          – Pluss ein, sa eg, – forskaren. 
          Amaal tok ut ein kopp til. Dei skravla vidare på arabisk om ei oppleving Farah hadde hatt på bussen på veg til skulen. Ute byrja det å lysne, baksten var straks ferdig, men framleis ingen forskar å sjå.  

– Har de mista munn og mæle? sa eg til dei på arabisk.

Eg tørka dei siste deigflekkane av benkeplata og snudde meg mot klassen. Rommet var stillare enn vanleg, forventingsstille. Helin tende stearinlys. Sukruethai og Kannika tørka av matbordet og la på ein duk. Den norske juleduken såg feil ut her inne, eg burde tatt med ein enkel, kvit. Amaal og Farah dekte bordet med stor konsentrasjon, retta på asjettane, retta på kvarandre, kjeklande og kjærleg. Dei fekk Hassan til å klyve opp på kjøkenbenken og hente tekannene som stod oppå skapet. 

Endeleg banka det på døra.

Alle snudde seg og såg på den spe kvinna som kom inn i varmen, Louna meiner eg ho heitte. Ho hadde sveitteperler i panna og frost i dei elles brune hårtustane som stakk fram under lua.
          – Fekk du meldinga mi? sa ho, andpusten, før eg rakk å ta ho i handa. 
          Eg rista på hovudet, smilte så avvæpnande eg klarte. Forskaren kunne ikkje vite at eg la vekk telefonen når eg underviste. 
          – Orsak, sa ho. – Morgonen blei travlare enn venta med to småungar som skulle på Luciafest og ein sjuk mann. Den eine går i barnehagen, den andre på skulen. Eg er verkeleg lei meg. Kvar kan eg sette opp kameraet? sa ho og vrengte av seg dunjakka. 
          – Kanskje der, sa eg og peika på vindaugskarmen ved matbordet.  
          Karmen var så brei at ein kunne sitje på han.  
          – Perfekt, takk, sa ho. 
          Snart drog ho ei skriveblokk, ein PC og eit kamera opp av ryggsekken. Ho prøvde å plassere kameraet på ei stong med tre ruglete bein, men det datt over ende, først ein gong, så ein til. Kvar gong vart Louna meir stressa. Helin, den yngste i klassen, tilbydde seg å hjelpe. Ho fekk kameraet til å stå med det same.  
          – Tusen takk, sa Louna. 
          – Berre hyggeleg, sa Helin utan å møte blikket hennar. 
          – Kva heiter du? sa Louna.
          – Helin, sa Helin og raudna. 
          Forskaren såg på klokka og noterte noko.

Begge språkhjelparane var heime med sjuke barn, men Berit, kontaktlæraren, var saman med oss. Med Farah på slep tok ho ut dei siste kakebretta og slo av omnen. Det kjendest som ein unntakstilstand for klassen å få forskarbesøk, vi blei liksom sett på utstilling. Farah såg usikker ut, rastlaus, men Berit var raskt ute med å be ho om å få peparkakene over på eit kakefat. På ny breidde den lune muskatlukta seg ut i rommet. På ny gnog det under ribbeina. 
          – Amaal og Farah har laga favoritt-teen min, sa eg høgt for å overdøyve rumlinga. – «Te» er eit substantiv og «lage» eit verb, som vi veit, erklærte eg, sjølv om eg normalt spurte gruppa før eg gav svara.

Berit samla alle kring matbordet. I det famlande mellomrommet der alle leitte etter stolar å sitje på og ein å tilby gjesten, skravla deltakarane med dei som dei hadde eit felles språk med. Alle så nær som Genet hadde nokon å snakke med. Ho nølte med å setje seg saman med dei som snakka høgast, såg mot meg etter hjelp.
          – Helin, gir du plass til Genet ved sida av deg? sa eg.
          Ho drog fram ein stol. 
          – Forresten, Helin, kva heiter kryddera de har i teen i Syria igjen? De brukar også kanel i teen, veit eg, men kva meir? sa eg. 
          Før ho rakk å svare, smaug Louna seg fram og la frå seg ein diktafon på juleduken mellom ho og Genet.  
          – Eg legg lydopptakaren her. Er det okey? sa ho.  
          Gulpeflekkane på den raude ullgenseren hennar mana fram ei morskjensle for ho også, slik eg hadde ei for dei andre i rommet.
          – Kanskje du vil presentere deg for klassen, Louna? sa eg.  
          Ho reiste seg opp og let blikket lande fjørlett på kvar og ein av kursdeltakarane. 

 – Inti taqila al dam, sa ho med eit smil, – du har tjukt blod.

– Namnet mitt er Louna Jensen, sa ho og la handa mot bringa, – og eg kjem frå Universitetet i Oslo. Eg er her for å sjå på korleis de lærer norsk, sa ho. 
          – Må vi snakke ekstra høgt? sa Amaal, foten hennar dirra under bordet, ei uro også i ho.
          Dette var typisk når noko nytt hende, at vi skifta tema, at kurset fekk nye deltakarar, at nokon kom på besøk, som i dag. Eg la hendene mine tungt på skuldrane hennar. 
          – Nei, berre ver heilt vanleg, sa eg.
          – Ikkje tenk på at lydopptakaren ligg der, sa Louna.  
          Brått slo det meg kor langt heimanfrå alle i klassen var, kor kort tid det var sidan Genet budde i ei landsbygd i Eritrea og Helin i ei landsbygd i Syria. Eg hugsa kor malplassert eg sjølv kjende meg den første tida. Alt var uoversiktleg og det var vanskeleg, nesten umuleg, å få kontakt med folk, særleg nordmenn. 
          – Forstod du kva eg spurte om, Helin? sa eg. – Kva krydder brukar de i shaien i tillegg til kanel? 
          Klassen småsnakka seg imellom, nokre tok fram telefonen og googla. Eg oppfatta berre det som vart sagt i den arabisktalande gruppa, der dei var like opptatt av korleis stemmene deira kom til å høyrest ut i opptak som av krydder. Amaal vridde seg ut av grepet mitt og fiska fram telefonen ho også. Ho såg prøvande på meg
          – Eg veit kva du tenkjer, sa ho. 
          Det glitrande telefondekselet sende små lysglimt ned mot dei dansande nissane på bordplata. Ho scrolla i ein app med arabiske skriftteikn.  
          – Kva då? sa eg.
          – At eg ikkje har endra språket til norsk, sa ho.
          Louna noterte flittig på andre sida av bordet.  
          – Men kjære deg, det skal du heller ikkje, sa eg. 
          Amaal såg spørjande på meg.  
          – Ertar du meg, habibti? sa ho. 
          – Overhovudet ikkje, sa eg. 
          – Inti taqila al dam, sa ho med eit smil, – du har tjukt blod. 
          – Det har vi begge, lo eg. 
          – Kan du andre språk enn arabisk og norsk? spurte Louna. 
          Merksemda fekk Amaal til å lyse endå meir opp.  
          – Litt assyrisk også, sa ho, og no hadde ho funne det ho leitte etter. – Nellik, sa ho og viste Louna eit bilete av ei tresleiv full av nellikspikrar. 
          – Ja, det er riktig, sa eg. 
          – Quranful, sa Amaal og viste biletet til dei andre. 
          – Stemmer det, Helin? sa eg. 
          – Ja, sa ho på sitt lågmælte vis, – nillik. 
          – Er nellik eit substantiv eller adjektiv? sa eg. 
          – Substantiv, sa Helin. 
          – Nellik er eit substantiv, stadfesta eg. 

Heilt uventa greip Genet arma til Helin og merksemda til oss alle. Ho såg på meg, opna munnen, gjorde auga større. Så flytta ho blikket til Helin for hjelp, men Helin såg ned. Ho snakka ikkje tigrinja, ho heller.   
          – Ville du seie noko, Genet? sa eg. 
          – Eg også bruke nellik i … sa ho og peika på koppen Farah hadde i hendene. 
          – I teen? sa eg. – Brukar du også nellik i teen? 
          – Ja, sa ho høgt, – ቅንፍር, qnfr, i te. 
          Louna fekk med seg alt. Fingertuppane hennar rasa over tastaturet. 
          – Kvar er ho frå? spurte ho. 
          – Eritrea, sa eg. 
          – Er det ikkje nokon her som snakkar språket hennar? sa ho. 
          – Han er sjuk i dag, sa eg, skamfull.  
          – Lærar prøve å hjelpe oss, sa Genet til Louna. – Lære oss i norsk. Fortsatt det er vanskeleg å forstå. Slik med meg. Berit-lærar forklare både på norsk og engelsk. Eg forstå ingenting. Grunnet vere fordi eg gått til skule i Noreg sidan september.  

          Den lange ordflaumen hennar mjukna oss, det var som om bordet vi sat kring minska og førte oss nærare. 
          – Så god du er i norsk, Genet. Likar du å lære? spurte Louna. 
          – Av og til. Eg blir trøytt ofte. Då vil eg sove, sa Genet.
          Det overvelda tilværet hennar var nett som mitt då eg kom hit, for over tjue år sidan; nesten umuleg å lære seg norsk og stable på beina eit sosialt liv. Kor mange slike glimtvise nærvær hadde ikkje eg også før språket byrja å flyte, før eg kunne kople meg på.           
          – Nellik i te, sa Genet til Helin. 
          Smilet hennar nådde nesten auga. 
          – Nordmenn brukar ikkje nellik i te, men i appelsinar, sa Amaal og pressa ein stol ned ved sida av ho, skvisa Helin til sides. – Det er dyrt. Krydder og appelsin er dyrt i Norge.  

– Krydder og appelsin er dyrt i Norge.  

          – Du då, Amaal, sa eg, – det er fint å bry seg, men ta det med ro.  
          – ቅንፍር i appelsin? sa Genet og skotta bort på meg.  
          – Ja, stadfesta Farah alvorsamt, – nellik i appelsin som ikkje smakar appelsin. 
          Kommentaren fekk oss til å le. Dette var noko alle reagerte på den første tida, dei smaklause, norske sitrusfruktene, så annleis enn dei saftige, søte vi plukka frå trea i hagane då vi var små.
          – Men folkens, sa eg  for å riste av meg dei indre bileta av huset, hagen og varmen til mor og far, – vi skal vel smake også? Kva vil de kalle dei kakene vi nett har baka på språka dykkar?
          Det summa i rommet ei stund, på somali, arabisk, engelsk, thai, kurdisk. Genet såg ned på hendene sine, venta. Etter ei stund dala peparkaker over oss i alle slags lydlege fasongar. 
          – بسكويت الزنجبيل  
          – Lasang luyang galyeta 
          – Biskêt zencebil 
          – คุกกี้ขนมปังขิง 
          – ባኒ ጅንጅብል  
          – Buskud sanjabiil  
          – بیسکویتی زەنجەفیل
          – Biskuti za tangawizi na mdalasini 

Stearinlysa kraup sakte nedover. Vi åt, drakk og småprata, forskaren noterte. Då det stilna rundt bordet, henta eg resten av deigen frå kjøkenbenken og heldt klumpen fram for klassen. 
          – Her er peparkakedeigen de laga. Peparkakedeig er tre ord, sa eg, – tre substantiv som blir til eit nytt: pepar, kake, deig. Ikkje sant?
          – Men det er ikkje mykje pepar i ei peparkake, sa Ernesto.  
          – Det har du rett i! Vi kan kalle det ei krydderkake, sa eg. – Men korleis fekk vi deigen til å bli flat? 
          Deeqo og Samatar snakka lågmælt til kvarandre på somali. Eg let dei snakke. Ute hadde det byrja å snø, lette, tette snøfiller mot marka. Kameraet i vindaugskarmen stod støtt. Eg prøvde å få augekonakt med Genet, men blikket hennar var stadig vend mot fanget eller hendene. Kjedet hennar, eit kors, sende meg heim til hagen i Irak endå ein gong, til appelsintreet, til mor mi som sat i skuggen under treet, barak ruhaha, til kjedet kring mors hals. Det ville vore bursdagen hennar, hadde ho levd, men ommi døydde året etter at eg reiste, månaden før eg skulle hente ho til den nye verda.  
          – Deeqo, sa eg etter ei stund, – kva heiter kjevle på somali? 
          – Fidin, svarte ho. 
          – Er kjevle substantiv eller verb? sa eg.  
          – Begge deler, sa ho. – Ei kjevle, å kjevle. 
          Forskaren såg imponert opp frå PC-en sin. 
          – Bra, Deeqo! sa eg og vende meg til alle igjen. – Kva med forkle, veit de kva det er?
          Kannika viste oss med kroppen kva det var.  
          – Og kven brukar forkle? sa eg. 

Stilla la seg i rommet. Louna slutta å notere, ho la ned skjermen og såg frå deltakar til deltakar. Alt vi høyrde var ettervifta frå komfyren. Etter ei stund løfta Sukruethai blikket frå skriveblokka si der ho noterte alle nye ord på engelsk, thai og norsk.
          – Damer brukar forkle, damer som lagar mat, sa ho.  
          Berit og eg utveksla blikk. Ingen protesterte.
          – Eg skulle ønske damer brukte meir forkle, eg, sa Hassan og lo. 
          Han hadde, som meg, funne seg ein norsk kjærast og måtte sjølv ta ansvar for å fylle nykjøkenet med smakar og luktar frå landet han vaks opp i.  

– Er kjevle substantiv eller verb?

Spøken vekte den stillfarne Helin. 
          – Bror min brukar forkle. Baba brukar forkle. Baba slaktar dyr, sa ho og viste med hendene sine korleis han gjorde det medan ho gjentok dei to orda, slakte, dyr.
          Ho sa orda på eit vis som sende meg attende til dagen eg forlét Irak, til kaoset, skrika, blodet, den vesle jenta med blodflekker i flettene, Amina. «Eg heiter Amina», skreik ho då eg løp forbi ho på torget ved jarnbanestasjonen, med drønna frå bombene bak oss. Framleis kunne eg skildre både torget og kjenslene eg hadde ned til den minste detalj. Kva tid skulle det gje seg, var det ikkje nok no, var det ikkje meir enn nok. Eg såg på Helin og klemte fram eit smil, heldt oppe ei hand for å signalisere at ho skulle stoppe.
          Men ho stoppa ikkje.  
          – Kokkane på restaurantane er ofte menn, både i Syria og Noreg, og dei brukar forkle. Først slaktar mennene dyra, med forkle på. Etterpå steiker andre menn med forkle kroppane deira, sa ho idet hovudet mitt vart lettare.
          Så lett vart hovudet mitt at det kjendest som om det kopla seg av nakken og steig opp, opp, heilt til all krydderlukt forsvann.